ترخیص کالا از گمرک یکی از حساس‌ترین مراحل در واردات و صادرات است. بسیاری از بازرگانان تازه‌کار تصور می‌کنند همین که کالا به گمرک برسد، بدون مشکل آزاد خواهد شد؛ اما واقعیت این است که برای دریافت کالا از گمرک باید ده‌ها مرحله اداری، مالی و حقوقی طی شود. اگر این مراحل را به‌درستی نشناسید، احتمال خواب کالا در گمرک، پرداخت هزینه‌های سنگین و حتی جریمه وجود دارد.
در این مقاله قصد داریم مراحل ترخیص کالا از گمرک به زبان ساده را به‌طور کامل توضیح دهیم، مدارک موردنیاز را معرفی کنیم، نکات کاربردی برای ترخیص سریع کالا را ارائه دهیم و در نهایت به سوالات پرتکرار پاسخ دهیم.
ترخیص کالا از گمرک چیست؟
ترخیص کالا به‌معنای انجام کلیه اقدامات لازم برای آزادسازی کالا از انبارهای گمرک است. این اقدامات شامل ثبت سفارش در سامانه جامع تجارت، دریافت مجوزهای قانونی، تکمیل اظهارنامه، پرداخت حقوق و عوارض گمرکی، بازرسی کالا و در نهایت صدور پروانه ترخیص می‌شود.
به زبان ساده، گمرک مانند یک دروازه ورودی و خروجی است که بدون عبور از آن امکان ورود کالا به کشور یا خروج کالا به مقصد صادراتی وجود ندارد. بنابراین هر فعال اقتصادی باید به این فرآیند آشنا باشد یا از خدمات ترخیص‌کار گمرک استفاده کند.
مراحل ترخیص کالا از گمرک به زبان ساده
ثبت سفارش کالا
اولین قدم، ثبت سفارش در سامانه جامع تجارت است. در این مرحله اطلاعاتی مانند:
- نوع کالا
- ارزش کالا به دلار یا یورو
- تعرفه گمرکی (HS Code)
- کشور مبدأ
- وزن خالص و ناخالص کالا
ثبت می‌شود. بدون ثبت سفارش امکان ورود کالا به گمرک وجود ندارد.
دریافت مجوزهای لازم
برخی کالاها نیاز به مجوز ویژه دارند. برای مثال:
- واردات دارو یا مکمل → نیازمند مجوز وزارت بهداشت
- واردات لوازم برقی → نیازمند تاییدیه سازمان استاندارد
- واردات مواد شیمیایی → نیازمند مجوز سازمان محیط‌زیست
عدم دریافت این مجوزها باعث توقف کالا در گمرک و حتی مرجوع شدن آن خواهد شد.
ورود کالا به انبار گمرک
پس از ورود کالا به مرز، آن به انبارهای گمرکی منتقل می‌شود. در این مرحله قبض انبار صادر می‌گردد. قبض انبار در واقع رسید رسمی کالا در گمرک است که برای ادامه مراحل ترخیص الزامی است.
تکمیل اظهارنامه گمرکی
اظهارنامه گمرکی یکی از مهم‌ترین اسناد در ترخیص است. در این فرم باید:
- نوع کالا
- تعداد دقیق
- ارزش فاکتور خرید
- وزن کالا
- تعرفه HS Code
به‌طور کامل درج شود. کوچک‌ترین مغایرت در این بخش ممکن است منجر به جریمه شود.
ارزیابی و بازرسی کالا
کارشناسان گمرک کالا را از نظر اسناد و محموله بررسی می‌کنند. در برخی موارد نمونه‌برداری انجام می‌شود. برای مثال در واردات مواد غذایی، نمونه‌ها به آزمایشگاه ارسال می‌شوند تا مطابقت با استانداردها بررسی شود.
پرداخت حقوق و عوارض گمرکی
در این مرحله حقوق ورودی، مالیات بر ارزش افزوده و سایر هزینه‌ها محاسبه می‌شود. این مبلغ براساس ارزش CIF (ارزش کالا + بیمه + حمل) محاسبه می‌گردد.
صدور پروانه ترخیص
پس از تایید نهایی مدارک و پرداخت هزینه‌ها، گمرک پروانه ترخیص کالا صادر می‌کند. این سند در واقع مجوز قانونی خروج کالا از انبار است.
تحویل کالا از انبار
در آخرین مرحله، صاحب کالا یا ترخیص‌کار با ارائه پروانه ترخیص، کالا را از انبار گمرک تحویل گرفته و به مقصد نهایی منتقل می‌کند.
مدارک موردنیاز برای ترخیص کالا
قبض انبار
بارنامه حمل (Bill of Lading)
فاکتور خرید (Invoice)
لیست بسته‌بندی (Packing List)
گواهی مبدأ (Certificate of Origin)
مجوزهای قانونی در صورت نیاز
بیمه‌نامه حمل کالا
نکات مهم برای ترخیص سریع کالا
۱. انتخاب ترخیص‌کار حرفه‌ای
ترخیص‌کار با تجربه می‌تواند زمان ترخیص را به نصف کاهش دهد و از خطاهای رایج جلوگیری کند.
۲. انتخاب درست HS Code
اگر HS Code اشتباه انتخاب شود، ممکن است تعرفه بالاتری به کالا تعلق بگیرد یا کالا نیازمند مجوز غیرضروری شود.
۳. پرداخت به موقع هزینه‌ها
تاخیر در پرداخت حقوق گمرکی باعث انبارداری و هزینه‌های اضافی خواهد شد.
۴. آمادگی مدارک قبل از ورود کالا
اگر مدارک شما قبل از ورود کالا تکمیل شده باشد، فرآیند ترخیص سریع‌تر انجام خواهد شد.
۵. استفاده از سامانه‌های آنلاین گمرک
با استفاده از سامانه جامع امور گمرکی می‌توان بسیاری از مراحل را اینترنتی انجام داد.
خطاهای رایج در ترخیص کالا از گمرک
- ثبت اطلاعات ناقص در اظهارنامه
- عدم هماهنگی ارزش فاکتور با ارزش واقعی کالا
- نداشتن مجوزهای موردنیاز
- انتخاب نادرست کد تعرفه
- تاخیر در ارائه اسناد به گمرک
این خطاها موجب توقف کالا در گمرک و افزایش هزینه‌ها می‌شوند.
سوالات متداول درباره ترخیص کالا از گمرک
مدت زمان ترخیص کالا چقدر است؟
معمولاً بین ۲ تا ۱۰ روز کاری زمان می‌برد. اما اگر مدارک ناقص باشد یا کالا نیاز به آزمایشگاه داشته باشد، ممکن است تا چند هفته طول بکشد.
آیا بدون ترخیص‌کار می‌توان کالا را آزاد کرد؟
بله، اما نیازمند تسلط کامل به قوانین گمرکی، سامانه جامع تجارت و آشنایی با تعرفه‌ها است. به همین دلیل اغلب بازرگانان ترجیح می‌دهند از خدمات ترخیص‌کار استفاده کنند.
هزینه ترخیص کالا چگونه محاسبه می‌شود؟
حقوق ورودی
مالیات بر ارزش افزوده
هزینه انبارداری
هزینه خدمات گمرکی
دستمزد ترخیص‌کار (در صورت استفاده)
آیا کالاهای قاچاق هم امکان ترخیص دارند؟
خیر. هر کالایی که بدون ثبت سفارش وارد کشور شود، قاچاق محسوب شده و ضبط خواهد شد.
چه تفاوتی بین ترخیص واردات و صادرات وجود دارد؟
در صادرات، حقوق گمرکی دریافت نمی‌شود و مراحل ساده‌تر است؛ اما همچنان نیاز به اظهارنامه صادراتی و مجوزهای مربوطه وجود دارد.
جمع‌بندی
مراحل ترخیص کالا از گمرک اگرچه در ابتدا پیچیده به نظر می‌رسند، اما با داشتن آگاهی کافی می‌توان آن را مدیریت کرد. شناخت مدارک موردنیاز، آشنایی با سامانه جامع تجارت، انتخاب درست HS Code و استفاده از خدمات یک ترخیص‌کار حرفه‌ای می‌تواند فرآیند را ساده‌تر کند.
اگر به‌دنبال ترخیص سریع کالا از گمرک هستید، بهترین راه آماده‌سازی دقیق مدارک و همکاری با یک شرکت معتبر در حوزه ترخیص است.